Ik mocht de opening doen van “Voermans Paradijs”. Dat was een overzichtstentoonstelling van ter gelegenheid van zijn 150e geboortejaar, in het Voerman museum in Hattem.
Ik heb de volgende toespraak gehouden:
Voermans Paradijs.
Voordat ik mijn verhaal begin wil ik u graag een schilderij laten zien dat bij mij thuis boven de bank hangt. Een schilderij waar ik veel plezier van heb.
Als deze tentoonstelling Voermans paradijs is, dan laat dit schilderij “THE MAKING OF.. “ zien:
Dit schilderij is een studie .
Het is in het veld gemaakt. De studie werd in het atelier gebruikt om het schilderij te maken.
Voerman had de horizon al geschilderd toen hij twee bootjes zag die hij wilde vastleggen. Dat kon best in de luchtpartij omdat hij de wolken in zijn schilderijen toch uit zijn hoofd schilderde.
“Die wolken zijn in werkelijkheid nooit zo, zo ben ik van binnen.”
“Bloeiende stad”
Wereldvreemd
Jan Voerman liep waarschijnlijk als jongen al met zijn hoofd in de wolken. Met zijn gedachten ergens anders. In een wereld die mooier is dan de werkelijkheid. Zo opgaand in zijn belevingswereld dat hij, letterlijk in het vuur van zijn spel, één van de antieke scheepsmodellen van de familie Tholen in de brand had stak. Hij mocht voor staf niet meer bij de Tholens thuiskomen. Hij heeft ook eens per ongeluk een aantal antieke borden van de schoorsteenmantel gestoten. Zijn oom Aalt heeft toen direct nieuwe borden bij een antiquair gehaald en alles in orde gebracht zodat er niets aan de hand leek.
Jan is ook tot drie keer toe de sloot in gegooid door jongens uit zijn klas. Een buitenbeentje, zo één waarvan de leraar gezegd zou kunnen hebben: “Ik weet niet wat ik aan hem heb: De ene keer maakt hij een zeer scherpzinnige opmerking, de andere keer weet hij niet eens waar het over gaat.” Tegenwoordig zou hij misschien getest zijn op ADHD, ADD , hoogbegaafdheid, NLD of PPDNOS of welke categorieën we nu hebben om kinderen te beschrijven die niet helemaal in de pas kunnen lopen.
Als hij geen reddende engelen had, zoals oom Aalt (en natuurlijk de ouders van Jan Voerman, die zo verstandig waren hun zoon het kunstenaarspad te laten bewandelen) zou hij misschien een zonderlinge boer zijn geworden die zo aardig kon tekenen.
Inspirators
Een andere reddende engel is de leraar Belmer geweest, die “leven blies in de muffe boel” (de school van de jongens), zoals vriend Willem Bastiaan Tholen later zou schrijven. Voerman heeft het mede dankzij deze mensen voor elkaar gekregen om het paradijs in zijn hoofd gestalte te geven.
Ik geloof dat Anna Verkade ook een engel is geweest voor Jan Voerman. De schilder die steeds met zijn schilderijen in zijn hoofd liep en niet zo’n gezellige echtgenoot geweest moet zijn. Anna heeft ook in hem geloofd en heeft zijn sociale kant voor haar rekening genomen. Dat het huis van Voerman zo’n fijne plek was waar velen graag over de vloer kwamen is denk ik vooral aan haar te danken.
Over dat geloof, dat vertrouwen wil ik wat dieper ingaan. Want aan dat geloof hebben we dus dit stukje paradijs te danken.
Vertrouwen schenken
Dat vertrouwen, dat geloof, is niet zo voor de hand liggend. Iemand gaat een andere kant op dan wat iedereen tot dan toe gedaan heeft en de eerste neiging is om te zeggen: “Hé, je gaat verkeerd. Deze kant op!”
Het paradijs dat we nu mee kunnen beleven in deze tentoonstelling is mogelijk doordat er mensen waren die in Voerman geloofden, nog voordat Voerman daar zelf in geloofde. Oom Aalt liet met kaartspelen de kleine Voerman in de kaart kijken en vroeg hem om raad. Vervolgens speelde hij ook echt volgens de aanwijzingen van Jan. En uiteindelijk heeft oom Aalt het financieel mogelijk gemaakt dat Jan Voerman naar de kunstacademie kon gaan.
Geloven in iemand is ook: zien wat anderen niet zien, of nóg niet zien.
Volgens mij ligt daar een belangrijke taak van het Voermanmuseum. Naast het bewaren en tonen van de geschiedenis, meewerken aan de toekomst door jonge kunstenaars een kans te geven. Ik ben ook trots dat er een museum bestaat, waar ik in naam aan verbonden ben. Ik wil van deze gelegnheid ook gebruik maken om de medewerkers van dit museum te bedanken. Ik wens ze toe dat zij vaak zullen zien wat anderen nog niet hebben gezien.
Zoals Oom Aalt heeft het gezien heeft. Zoals Belmer, en Anna Verkade hebben het gezien hebben.
Het paradijs is er wel, maar je moet het kunnen zien. Je moet kunnen zien wat anderen niet of nóg niet zien.
Zo kon Voerman laten zien wat niemand anders zag. “Die wolken zijn in werkelijkheid nooit zo, zo ben ik van binnen.” En vervolgens laat Voerman het ons zien. Die schilderijen laten ons meekijken, en zo zien wij het ook. De wereld is veel mooier dan hij is. Laten we zo Voermans paradijs gaan bekijken.
P.S.
Prachtig verhaal, als ik in Hattem kom, zal ik het museum bezoeken. Een wolkenliefhebber mag zulke wolken niet missen.
Het Voerman museum staat hoog op mijn prioriteitenlijst! KOn jaren niet meer naar musea door mijn slechte lopen, maar binnenkort is dat verleden tijd. Verheug me er enorm op!
Mooi verteld! Ook heel herkenbaar, ik kan mij ook voorstellen dat je de voorstudie van je overgrootvader koestert.